جغرافياي تاريخي افغانستان
افغانستان يك كشورباستاني بوده، مطابق اسناد تاريخي
وجغرافيايي، قدامت تاريخي، نام، نشان وديگر مشخصات حياتي اين مردمان تقريباً 5000
سال قبل ازميلادرا دربرميگيرد. اين كشوردرقرون متمادي به سه نام تاريخي مسمي
گرديده است. قديمي ترين نام اين سرزمين ازعصراويستاتاقرن پنجم ميلادي آرياناست، به
معني شريف، بادار، صاحب اختيار، وواجد صفات حسنه ميباشد. آريايي هاي آن عصربه
مرورزمان مراحل تكامل حيات را پيموده، ابتدا به زنده گي قبيلوي ، چوپاني، باديه
نشيني وبعد به طرزحيات مقيمي وشهري
آشنايي پيداكرده، زراعت راپيشه خودساختند.اين قبايل براي اولين باردرتاريخ به
تشكيل دولت پرداخته، شهر ها بنا كردند، ازجمله شهرهاي مشهورشان بلخ(بخدي) ميباشد.
شهرهاي آريانامناطق ذيل را احتواميكرد: باختريابخدي( بلخ، تخارومرو)، آريا(هرات)،
خوارزميش( خوارزم)، پارتيا( طوس ونيشاپور)، كارامانيا( كرمان)، درانگيانا(
سيستان)، اراكوزيا( كندهار)، گدروسيا( بلوچستان)، پاكتيا( خوست تاسند)،
گندهارا(پشاورتا كابل)، پاراپاميزاد(غوروهزاره جات). پادشاهان آريايي برفرازبرجهاي
بلندآن بيرقهاراكه سمبول قدرت ، قوت و افتخارشان به شمارميرفت، به اهتزازدرآوردند.مؤرخان
وجغرافيه نگاران مشهور چون: آراتستن Eratosthenes (192 ق م)، استرابون(قرن3 ق م)، هيرو دوت (قرن5 ق م)
وبارتولد(1869- 1930) درآثارخود ازآريانا نام برده، حدودوموقعيت جغرافيايي آنرا
چنين توصيف كرده اند: ازسمت شرق درياي اندس(سند)،ازسمت غرب خطيكه ازگوشه شرقي
درياچه خزر شروع شده وازغرب بلوچستان فعلي گذشته
به اوقيانوس هند منتهي ميشود،ازجانب شمال سيردرياواز جنوب بحرهند، سر زمين
آريانا راازسايرمناطق مجزا ميكرد. سرزمين آريانا كه پس ازاستقرارآرين ها به اين
نام مسمي گرديده بود.
درزمان حاكميت يفتليهاقرن پنج ميلادي به نام
خراسان ( مشرق ومطلع آفتاب) يادگرديد. كه وسعت آن درهرزمان ودرهرعصري نظربه سياست
وقدرت سلاطين و فرمانروايان وقت متغيربوده، گاهي چندشهر محدود و زماني ساحه وسيعي
رادربرميگرفت. جغرافيه نگاران اسلامي چون: ابوالفدا وابن خرداد درين باره معلومات
داده وبه صورت عموم ولايات چهارگانه (بلخ، نيشاپور،هرات و مرو) را شامل سر زمين
خراسان ذكرنموده اند.
همانطوريكه خراسان به تدريج ازيك نام محلي
داخل محدوده جغرافيايي آرياناعموميت پيداكرده به مملكت بزرگي چون خراسان معروف
گرديد.خراسان درنيمه دوم قرن 18 ميلادي نام خودرا به افغانستان كه افغان نام محلي
يكي ازقبايل خراسان كه بيشتردرمناطق پكتيا(خوست تاسند)، درنگيانا(سيستان)،
اراكوزيا(كندهار) وگدروسيا(بلوچستان) سكونت داشتندعوض كرد.
احمدخان ابدالي دراواسط قرن 18 ميلادي وحدت
سياسي وجغرافيايي آرياناي باستان وخراسان راباز احياكرد، وكشوررا به سرحدات طبيعي
آن(درياي سند،آمووبحرهند)رسانيد. بعدازمرگ احمدشاه بنابرضعف اداره زمامداران
وبروزنفاق بين شهزاده گان دراني وخانه جنگيهاي خاندان سدوزايي ومحمدزايي، چشم دوزي
ومداخلات دولتهاي برتانياي كبير وروسيه تزاري درامورداخلي كشور، خاك افغانستان
كوچك شده رفت .دردوره شاه محمودابدالي ولايات خراسان درسال 1803 م به دست حكومت
قاجاري ايران افتاد. قلعه اتك درسال 1812، ولايت ملتان درسال 1818 به دست سكها
افتاد. ولايات كشمير درسال1819، ديره هاي
اسمعيل خان وغازيخان درسال 1821، پشاوردرسال 1823 به سكهاواگذارگرديد. ولايات سند
در سال 1843 ، و بلوچستان بين سالهاي 1854 الي 1876 توسط انگليس تصرف گرديد. درسال
1884 روسها ولايت مرو، در1885 پنجده را به دست آورد. ولايت سيستان قسماً
درسال 1872 ازطرف هيات انگليس به ايران داده شد.علاقه هاي شال ، فوشنج تاگوژك، كرم
ولندي كوتل درسال 1878 طبق معاهده گندمك از طرف اميرمحمديعقوب خان به حكومت هند
برتانوي داده شد. ولايات سوات، باجور، چترال، علاقه هاي ارنوي، وزيري، داورچاگي
وچمن درسال 1893 طبق معاهده ديورند ازطرف اميرعبدالرحمن خان به انگليسها داده شد.
وافغانستان به شكل و چوكات سياسي كنوني مبدل به كشورمحاط به خشكه گرديد.
سرحدات موجوده افغانستان
1- سرحدشمالي : افغانستان كنوني باكشورهاي تاجكستان،ازبيكستان
وتركمنستان درحدود2000 كيلو متر سرحد مشترك دارد. رقابتهاي توسعه طلبانه كشورهاي
استعماري وقت يعني برتانياي كبيروروسيه تزاري درقرن 19 نقش مهمي درتعيين خطوط مرزي
كشورماداشته است.امپراتوري هندبرتانوي نميخواست درنيم قاره هندبادولت روسيه هم
سرحدباشد. پيوسته تلاش ميكرد، تاكشورهاي همجوار روسيه رابه نحوي ازانحاء زيرنفوذ
سياسي خودداشته باشد. به اين منظوردرامورداخلي و سياست خارجي اين كشورهابه مداخله
مستقيم ميپرداخت. چنانچه دخالت مداوم وموجوديت نماينده دايمي آنها حين تعيين خطوط
سرحدي كشورمانند خطوط ريجوي، مكمهان، ديورند، پاميروخط اميرشيرعليخان اين موضوع را
به اثبات ميرساند. تعيين خطوط سرحدي بين افغانستان وروسيه درچندمرحله به انجام
رسيده است.
الف) خط اميرشيرعليخان : ازقرن 17 به اينسو، روسيه
امپراتوري وسيع را تشكيل ميداد، ولي باوجوداينهم به آبهاي گرم اوقيانوس هند دسترسي
نداشت. روسها آرزوداشتند ازطريق افغانستان خودرا به نيم قاره هندكه داراي منابع
طبيعي سرشار وسواحل آبهاي گرم بود برساند. پيشرويهاي دولت روس به خان نشينهاي
آسياي مركزي وسرحدات شمالي افغانستان باعث نگراني انگليسها واميرشيرعليخان(باردوم
سلطنت) گرديد. انگليسها بادرنظرداشت منافع خوددرتعيين خط سرحدي بين دولت هاي
افغانستان وروسيه دخالت كرده يك نماينده خودرا به شهرسنت پترزبورگ فرستاد، تا
بامقامات روسيه درتعيين خط سرحد شمالي افغانستان مذاكره نمايد. اين مذاكرات ازسال
1869 الي 1873 طول كشيد. نماينده گان دول انگليس، روس و افغانستان دريك كميسيون
مشترك سرحدطبيعي درياي آمورا ازجهيل ويكتورياتا خماب به طول 1800 كيلومترتعيين
نمودند. چون اين خط درزمان سلطنت اميرشيرعليخان تعيين گرديد، بناًبه نام
اميرشيرعليخان مسمي گرديد.
ب) خط ريجوي: درسال 1884 ميلادي روسها به منطقه پنجده كه
مربوط افغانستان بودحمله كردند. با وجودمدافعه قواي افغاني جنگ به نفع روسها تمام
شد. دولت برتانيا مطابق قراردادبادولت افغانستان كمك ميكردولي به عهدخودوفانكرد.
صرف حاضرشدكه ميانجيگري كند، درسال 1885 درزمان اميرعبدالرحمن به اشتراك نماينده
انگليس خط سرحدي دولتين افغانستان وروسيه ازدره ذوالفقار الي خماب تعيين و تثبيت
گرديد، وروسها منطقه پنجده را درتصرف خوددرآوردند. چون ريجوي درتعيين خط
مذكوررياست نماينده گي انگليس را به عهده داشت، اين خط مرزي به نام وي مسمي گرديد.
ج) خط پامير: خطوط سرحدي قبلي تمام مرزهاي شمالي افغانستان
راباروسيه به خوبي واضح نمي ساخت، ودرگوشه شمال شرقي به خوبي روشن نبود، ازآنرو
روسها پيوسته آرزوداشتند،ازين وضع به نفع خويش بهره برداري نموده به جانب خاك
افغاني پيشروي نمايند. اين پيشروي به سمت جنوب باعث برخوردهاي قواي افغاني وروس
گرديد، ودرنتيجه انگليسها مداخله كرده به اميرعبدالرحمن ذريعه مكتوب هدايت
دادند(..... كه جناب ممدوح تمام علاقه جاتيكه طرف شمال روداكسوس كه يعني درقبضه
خودداريد، تخليه نماييد وبدين فهميدگي ودانسته گي صريح كه تمام علاقه جات طرف جنوب
اين حصه آمو (اكسوس) ميباشد، والان درقبضه وتصرف جناب ممدوح نيستند، محتشم اليه
رادرعوض داده وتسليم نماييد) اميرعبدالرحمن به اين امرتن داد. اين خط ازجهيل
ويكتوريا(زركول)تادره يولي درسال 1895 تعيين گرديد. ازاثرآن افغانستان ولايات
شمالي شغنان وروشان را ازدست داد. اهميت اين خط دران بودكه هندبرتانوي را ازسرحدات
روسيه تزاري جداكرد، وافغانستان را به حيث دولت حايل بين دوامپراتوري قرارداد.
2- سرحدشرقي وجنوبي يا خط ديورند: افغانستان ازهنگام مجاورت
خود با دولت هندبرتانوي پيوسته خسارات هنگفتي را متحمل شده است، كه نه تنها اراضي
ومتصرفات احمدشاه ابدالي راازدست داد، بلكه قسمتي ازخاك اصلي اش يعني مناطق شرقي
وجنوبي ازان جداگرديد.افغانستان باداشتن موقعيت استراتيژيك خود،
باآغازاستعمارقدرتهاي بزرگ روسيه وبرتانيا اين موقعيت آن اهميت بيشتركسب كرد.
زمانيكه روسها، خان نشينهاي آسياي مركزي چون: خيوا، بخاراوسمرقندرا تابع خود ساخت،
وتادرياي آمو(شمال افغانستان) رسيد، ودرمقابل برتانياي كبيرايالتهاي بيهار، اوده،
راجپوت وپنجاب هندرااشغال كرده، درياي اندس(سند) راعبوروتادروازه شرقي افغانستان
يعني دره خيبررسيدند. ازاثرفشارهندبرتانوي اميرعبدالرحمن خان پادشاه افغانستان
بدون آگاهي ملت با سرمارتمرديورند نماينده انگليس درسال 1893 ميلادي معاهده اي
راامضانمود كه به اساس آن مناطق آنطرف اين خط كه ازكوتل كليك درجنوب شرق كوتل
واخجيرالي كوه ملك سياه تاسرحدايران امتداد دارد تحت نفوذ هندبرتانوي قرار گرفت .
وباتشكيل دولت پاكستان درسال 1947 ميلادي خط سرحدي ميان دولتين افغانستان وپاكستان
گرديد.امروزيك معضله بزرگ سياسي راتشكيل ميدهدكه دشواريهاي زيادي را ببارآورده
است.
3- سرحدغربي: درسرحدغربي دوخط مرزي بين افغانستان وايران
وجودداردكه قرارذيل است:
الف) خط مكمهان: درزمان باراول پادشاهي اميرشيرعليخان
هنگاميكه درمملكت آتش جنگهاي داخلي شعله ورگرديد، دولت فارس ازين موقع استفاده
كرده تا سيستان يعني ولايت نيمروز كنوني پيشروي نمود. اما اميرشيرعليخان دردور دوم
پادشاهي خودتوانست شورشهاي داخلي را خاموش وبه مسئله سيستان توجه نمايد. ونزديك
بودجنگ خونين بين دولتين افغانستان و فارس دربگيرد، ازينكه انگليس دركمين نشسته
بودبازهم به بهانه ميانجيگري درين موضوع دخالت كرده، درسال 1872 م هياتي را تحت
رياست سرفريدريك گولدسمت مامورانجام اين وظيفه نمود.اين شخص كهنه كاراستعمارنقش
نفاق افگني راكه انگليسها بارها عليه افغانستان انجام داده بود، بازي كرد، وسيستان
را به دوحصه تقسيم نمود. واين تقسيم به ضرر افغانستان تمام شده، باعث تيرگي روابط
بين اميروانگليسها گرديد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر